دکتر مهدیه سادات مستقیمی دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم و دکتر سید محمد حسینی سورکی استادیار گروه اخلاق دانشگاه قم ناقد کرسی و آقای سید مهدی موسوی دبیر این جلسه بودند.

در ابتدای این جلسه خانم نسیم سادات مرتضوی با بیان مقدمه‌ای در مورد هوش مصنوعی و رابطه آن با اخلاق گفت: هوش مصنوعی مثل هر پدیده دیگری که می‌تواند هم کارکردهای مثبت و هم کارکردهای منفی داشته باشد، اگر در راستای کارکردهای مثبت به‌کار رود و در ساحت اخلاق و معنویت به‌ویژه به صورت ابزاری به استخدام ترویج اخلاق و معنویت درآید از این حیث مثبت خواهد بود و اگر بنا باشد در راستای اهداف ضد اخلاقی و ضد معنوی به کار گرفته شود دارای آثار منفی خواهد بود.

مدرس حوزه و دانشگاه در ادامه تاثیر هوش مصنوعی بر فضای اخلاق و معنویت را به سه قسم تقسیم کرد: 1) به شرط شی: به شرط تاثیر مثبت بر فضای اخلاق و معنویت؛ 2) بشرط لا: به شرط تاثیر منفی بر اخلاق و معنویت و 3) لابشرط: نداشتن تاثیر مثبت و منفی.

مرتضوی با اشاره به بحث کرامت انسانی افزود: پدیده هوش مصنوعی کرامت ذاتی انسان را در اذهان مخدوش می‌کند زیرا این رقیب، برای انسان رقیب‌انگاری می‌کند و واژه‌هایی چون معنویت، عبودیت، لقاء الله، عشق الهی و نظیر آنها را در پرتو این رقیب‌انگاری کمرنگ می‌نماید که از مهم‌ترین تأثیرات سوء پدیده هوش مصنوعی در فضای معنویت و اخلاق بندگی در بعد انسان‌شناسی است. لذا از حیث انسان‌شناسی موج انسان‌انگاری هوش مصنوعی، موجبات تضعیف جایگاه انسان به عنوان اشرف مخلوقات و صاحب خلافت الهیه را ایجاد می‌نماید.

وی با اشاره به تأثیرات منفی هوش مصنوعی گفت: پیشرفت در زمینة هوش مصنوعی به ایجاد زمینة اقتدار بشر بر اطلاعات و آگاهی‌های دامنه‌داری می‌انجامد ولی بشر اگر تحت تاثیر اخلاق و معنویت قرار نگرفته باشد و دارای مکر و تزویر باشد، می‌تواند با سوء استفاده از هوش مصنوعی، حق را به باطل و باطل را به حق تلبیس نموده و قدرتمندتر شود و از این طریق به صورت تصاعدی به سوی تخلف و تقلب پیش رود و امروزه تقلب‌ها و تخلف‌هایی که با هوش مصنوعی انجام می‌شود زیاد است، به عبارتی نکرا که همان هوش انسانی در جهت باطل است توسط هوش مصنوعی قدرت بسیار بیشتری  پیدا می‌کند.

مرتضوی در پایان با اشاره به اینکه سرقت علمی در عصر حاضر یکی از آثار استفاده از هوش مصنوعی است، گفت: استفاده از هوش مصنوعی جهت نگارش نوشتارهایی تحت عنوان مقاله یا رساله بدون هرگونه رفرنس‌دهی از مقالات یا رساله‌های افراد، استفاده از مالکیت فکری افراد می‌باشد و این نمونه‌ای از تدلیس و تزویر و تقلب به شمار می‌آید. در واقع هر نوشتاری که با مالکیت فکری و معنوی افراد نوشته شود و به نام دیگری در قالب اثری نمایان گردد، نوعی سرقت علمی محسوب می‌شود و این خلاف اخلاق و معنویت می‌باشد. بنابراین توسعه علوم رایانه در حوزه هوش مصنوعی در دو دهة گذشته و در نتیجه امکان تولید آثار بدیع ادبی و هنری توسط رایانه، به‌ویژه آثاری که دخالت مستقیم و خلاق انسان در خلق آنها بسیار ناچیز بوده، چالش‌های فراوانی را در حوزه نظام مالکیت فکری ایجاد کرده و پرسش‌هایی را فراروی حقوقدانان مالکیت فکری قرار داده است.

در ادامه این جلسه دکتر سید محمد حسینی سورکی به عنوان ناقد اول، به ابهامات عنوان کرسی اشاره کرد و گفت: در طرحی که خانم مرتضوی ارسال کرده‌اند و در ارائه امروز، ابهاماتی وجود دارد. به‌طور خلاصه آنکه از نظر خانم مرتضوی هوش مصنوعی پدیدة مهمی است که البته تعریفی هم از آن ارائه نمی‌کنند و بعد می‌گویند ابزاری است خنثی که می‌تواند کارکرد مثبت یا منفی داشته باشد. نکته بعد آنکه از نظر ایشان نمی‌توان در مورد آیندة هوش مصنوعی به آسانی نظر داد و یا در مورد کارایی یا کارکردهای آن به آسانی قضاوت کرد و در ادامه هم می‌گویند هوش مصنوعی ممکن است پیامدهای ناگواری داشته باشد. مسئله اینجاست که در این متن بحث‌های اخلاقی هم کمرنگ است و بیشتر بحث‌های اعتقادی مطرح شده‌اند.

استادیار گروه اخلاق دانشگاه قم افزود: بنده ادعای نوآورانه‌ای در مقاله پیدا نکردم و مباحث مطرح شده بدیهی هستند. شما آیندة موهومی را ترسیم می‌کنید، فضایی ترسناک و وهم‌آلود با حضور هوش مصنوعی و در پایان نیز راه حلی برای جلوگیری از این فضای ترسناک ارائه نمی‌کنید. یعنی ارائه یکسری احتمالات و بدهیات در این مقاله. سؤال این است که با هوش مصنوعی چه تعاملی باید داشته باشیم؟

دکتر حسینی در ادامه با اشاره به بحث کرامت انسانی گفت: شما خیلی گذرا موضوع کرامت انسانی را مطرح کردید. اگر هوش مصنوعی به‌کار گرفته شود، چطور کرامت انسانی را مخدوش می‌کند؟ به اعتقاد من این انگاره هم غلط است که جایگزینی انسان در دستور کار هوش مصنوعی است. تعبیر مبهم رقیب‌انگاری تعبیر دقیقی برای هوش مصنوعی نیست. ماشین‌های هوشمند قرار است اعمال دستی انسان و پردازش‌های محاسباتی ما را انجام دهند، ممکن است عده‌ای را هم بیکار کنند اما قرار نیست بتوانند جای انسان را بگیرند. آیا قرار است به جای انسان متعبد بنشینند و عبادت کنند؟ هوش مصنوعی جنبه خلیفه اللهی ما را چطور تهدید می‌کند؟ انسان اشرف مخلوقات است و هر چیزی هم که اینجا می‌بینیم، در نهایت ساختة دست بشر است.

وی در ادامه با اشاره به استفاده از آیات قرآن و کلام نهج‌البلاغه در این مقاله گفت: مواردی که شما از قرآن و نهج‌البلاغه آورده‌اید چندان ارتباط خاصی با ارائه شما ندارند.

دکتر حسینی سورکی در انتها با بیان اینکه فناوری خنثی نیست گفت: به اعتقاد خیلی از اندیشمندان، فناوری گران‌بار از ارزش است و یک ظرف خنثی نیست که هر چه شما بخواهید درون آن بریزید. بنابراین تعبیر اینکه فناوری چاقویی است که می‌توان با آن جراحی کرد یا آدم کشت، اشتباه است.

در ادامه این جلسه دکتر مهدیه سادات مستقیمی با بیان اینکه نکات خود را در قالب سؤالاتی مطرح خواهد کرد گفت: آیا قصد شما این بود که فقط در حوزه اخلاق بندگی و اخلاق معنویت بحث کنید یا تمام قلمرو اخلاق را در نظر داشتید؟ اگر جواب شما این است که فقط در این محدوده قصد ارائه مطلب داشتید به نظر خیلی بی‌راهه نرفته‌اید.

وی در ادامه افزود: در فضای اخلاق بندگی چیزی که خیلی مضر است، خود انگاره‌ها و تلقی‌هاست.اگر انگاره‌ای نابه‌جا در خودآگاه یا غیرخودآگاه به صورت منطقی یا غیر منطقی جا باز کند، در چشم‌انداز انسان و تماشاگه انسان ضررهایی وارد می‌کند که برایند کلی آن تأثیرات نابه‌جا بر اخلاق بندگی و معنویت (رابطه بنده و خدا) باقی می‌گذارد. ظاهراً شما بیشتر در این فضا سیر فرموده بودید. منتهی سوال بنده این است که بالاخره هوش مصنوعی هم در حال تکامل است و انواع و اقسام دارد، اگر به انواع و اقسام آن اشاره می‌کردید و بعد می‌فرمودید که آیا واقعاً انواع و اقسام هوش مصنوعی موجب این انگاره‌های منفی می‌شوند، بهتر بود.

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم با اشاره به اینکه شما مدعی ارائه راه حل نشده بودید، گفت: خوب است که در تکمیل بحث، از بین راه حل‌های موجود، راه حل مناسب برای جلوگیری از اثرات مخرب هوش مصنوعی را هم بیان می‌کردید.

در انتهای این جلسه، خانم مرتضوی به بخشی از سوالات مطرح شده توسط ناقدان و حاضران آنلاین در جلسه پاسخ داد.