حجت‌الاسلام حسینی با اشاره به تاریخچه‌ای از هوش مصنوعی و کاربرد آن گفت: «فناوری هوش مصنوعی یکی از مهم‌ترین فناوری‌های دنیای امروز است، که با گسترش و پیشرفت روزافزون آن شاهد بروز و ظهور مسائل نوپدید در همه عرصه‌ها علی‌الخصوص حوزه‌های الهیاتی خواهیم بود. مسائل نوپدید در فلسفه، کلام، فقه، اخلاق و حقوق به صورت روزانه ایجاد شده که از طرفی نیازمند پاسخ‌گویی توسط حوزه‌های علمیه و علمای دین می‌باشد و از طرف دیگر خود هوش مصنوعی در پی رقابت و کسب مرجعیت فکری در این زمینه خواهد بود.»

حسینی با اشاره به ضرورت پرداختن به مبحث هوش مصنوعی گفت: «بی‌ترید هوش مصنوعی یکی از فناوری‌های پیشرو، بسیار با اهمیت و سرنوشت‌ساز در آینده بشریت است. این فناوری یکی از مولفه‌های قدرت در آینده خواهد بود تا جایی که تقریباً واضح است پیشروان این علم و فناوری در دهه آینده، ابرقدرت‌های قرن آتی خواهند بود. با توجه به آنچه گفته شد تمام کشورهای صاحب قدرت سرمایه‌گذاری کلانی در این رابطه انجام داده‌اند. در جهان غرب که بسیاری از پیش‌فرض‌ها و داوری‌ها مبنی بر کتاب مقدس تحریف شده و استبداد فکری کلیسا در قرون وسطی بوده، هر اختراع و پیشرفت علمی به نحوی باعث ایجاد چالش در جامعه دینی و تردید در ذهنیت مردم نسبت به اصل دین می‌شد. در‌حالی‌که این چالش‌ها در جهان اسلام بسیار نادر بوده و اتفاقاً تحقیق و پیشرفت علمی همواره مورد تشویق و توصیه اسلام و پیشوایان دینی بوده است.»

دکتر مجتبی رستمی‌کیا نیز در تکمیل مباحث حجت‌الاسلام حسینی، نکاتی را مطرح کرد. ارائه‌دهندگان در پایان جمع‌بندی خود را این‌گونه بیان کردند:

«اولا: با توجه به مقدمات و نکات پیش گفته نتیجه می شود اگر ما اجتهاد و فقاهت را به مراحل بسیار چارچوب مند و فلوچارتی و ضابطه ای تعریف کنیم ( شبیه آنچه در مکتب فقهی و اجتهادی نجف رخ می دهد) شاید با تسامح و در نظر نگرفتن اینکه به دست آوردن «مذاق شریعت»، «دیدن شارع» و کسب «شم الفقاهه» خصوصیتی انسانی است، بتوان حتی هوش مصنوعی ضعیف را در راه استنباط و اجتهاد موفق بدانیم، به نظر حقیر هوش مصنوعی قوی در آینده می تواند با فهم استعاره های مفهومی ، میدان های معنایی و در کل معناشناسی ، قواعد و بازی های زبانی این عرصه ، میتواند به مذاق شریعت و ارتکاز فقها نیز دست بیابد

ثانیا به نظر می رسد این امر در مکتب فقهی قم بسیار سخت تر باشد. در این زمینه به نظر میرسد هوش مصنوعی ضعیف (عمومی) نتواند پا را فراتر از یاری فقیه و مجتهد فراتر بگذارد .هوش مصنوعی قوی نیز در این عرصه دچار سختی بسیاری خواهد بود اما وقتی محصول نهایی تولید شد دیگر تنها میتوان آن نتیجه را ارزیابی کرد و نمیتوان وجود آن را انکار کرد.

ثالثا: در رابطه با امکان تحقق هوش مصنوعی قوی در این مجال قضاوتی نمی کنیم ، حتی اگر نظریات حقیر مورد قبول محققین نباشد به نظر لازم است قبل از ایجاد و تحقق هوش مصنوعی قوی ، فقهای عظام مسائل الهیاتی آن – مانند تعذر و تنجز ، اجزاء و حجیت فتوا و ...- را در درس های خارج کلام و فقه مورد عنایت و بررسی قرار دهند. چرا که همانطور که عرض شد هم اکنون نیز بسیاری از مشاوره های مذهبی نیز به سمت چت جی پی تی در حال سوق یافتن است.»

حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا به عنوان اولین ناقد با بیان اینکه این مقاله مجموعه‌ای از مباحث بسیار زیاد است گفت: «در این مقاله هم مباحث اجتهاد به تفصیل بیان شده و هم مباحث مربوط به هوش مصنوعی. به طور خلاصه نظر بنده این است که هوش مصنوعی نمی‌تواند اجتهاد کند. اما این همه‌ی ماجرا نیست. از طرف دیگر در عصر جدید، هوش مصنوعی بخشی از ذهن مجتهد می‌شود. این ادعا بالاتر از این است که بگوییم هوش مصنوعی دستیار فقیه می‌شود. اجتهاد بدون هوش مصنوعی در عصر حاضر، کامل و دقیق نیست.»

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه عصر حاضر، عصر ظهور کلان داده‌هاست، گفت: «فقهای قدیم به اطلاعات دسترسی نداشتند و تلاش می‌کردند با اطلاعات محدود، حکم بدهند. اما امروزه ما به کلان داده‌ها و سوپرکلان داده‌ها دسترسی داریم. هوش مصنوعی ابزار نیست. کسی که از هوش مصنوعی استفاده می‌کند درواقع دارد فرایندهای شناختی خودش را با هوش مصنوعی انجام می‌دهد.»

حجت‌الاسلام قائمی‌نیا با اشاره به اینکه شناخت اساساً الگوریتمی نیست، افزود: «شناخت با کنش‌های رفتاری ارتباط دارد، با مسائل فرهنگی ارتباط دارد و توسعه‌یافته است. اما هوش مصنوعی هیچ کدام از این مسائل را نمی‌فهمد. برای هوش مصنوعی قرار گرفتن در یک سیاق فرهنگی و اجتماعی معنا ندارد و قابل الگوریتم ساختن نیست. هوش مصنوعی نمی‌تواند فرایندهای اجتهاد رو تبدیل به الگوریتم کند.»

وی در بخشی از سخنان خود با اشاره به اینکه صرف آگاهی داشتن ماشین، نمی‌تواند منجر به اجتهاد ماشین شود، افزود: «فاصله بین آگاهی تا اجتهاد بسیار زیاد است. البته آگاهی داشتن ماشین هم نیاز به اثبات دارد و اینجا فقط پیش‌فرض گرفته شده است.»

حجت‌الاسلام احمد قیصری ناقد دوم کرسی نیز ضمن تشکر از ارائه‌دهندگان کرسی برای اهتمام به موضوع بسیار حساس کرسی، گفت: «نکته مهمی که در مسئله اجتهاد و هوش مصنوعی وجود دارد این است که آیا می‌توان به غیر بشر به عنوان یک مرجع دینی مراجعه کرد و پاسخ سؤالات دینی را از او گرفت؟ آنچه که ما در علم کلام بر روی آن پافشاری می‌کنیم این است که مرجع دینی نباید غیر بشر باشد. خداوند پیامبر را هم از جنس بشر قرار داد.»

وی در ادامه افزود: «نکته دوم این است که با تصویری که دکتر رستمی کیا به ما نشان دادند من تصورم این است که هوش مصنوعی بسیار بالاتر از انسان است که این‌گونه نیست. من مثال شهید صدر را در نبوغ می‌زنم. آیا هوش مصنوعی هم می‌تواند همپای امثال شهید صدر، قدرت تحلیل و استدلال پیدا کند؟»

در انتهای جلسه ارائه‌دهندگان توضیحاتی در مورد اشکالات مطرح شده بیان کردند.